خودپسندی پنهان در گفت‌و‌گوها؛ نشانه‌ها و راه رهایی

در گرماگرم بحث، وقتی همه نظرات مختلف می‌دهند، ناگهان صدایی قاطع(که گاه به زبان می‌آید و گاه در سر می‌ماند) رشته افکار را پاره می‌کند: «این گفتگوها بیهوده است! پاسخ از پیش روشن است.»

به گمانش بقیه بی‌دلیل پیچیده‌اش می‌کنند…

حرف سایرین را “بیهوده” می‌داند، فقط چون فکر می‌کند جوابی که در سر دارد، واضح و بدیهی است. نمی‌تواند موضوع را از زاویه دیگری ببیند و بقیه را متهم به پیچیده کردن می‌کند. به جای گوش دادن، می‌خواهد نظرش را به همه بقبولاند.

آیا من همچین آدمی هستم؟

نکند او، من باشم؟

چطور مطمئن شوم که چنین آدمی نیستم؟

و مهم‌تر: چطور مطمئن شوم که به چنین آدمی تبدیل نخواهم شد؟

پاسخ سؤال اول ساده‌تر است. کافی‌ست چند روزی به درونت دقیق شوی. ببین وقتی کسی حرف می‌زند، چه حال و حالی داری. آیا ذهنت زود تصمیم می‌گیرد؟ زود قضاوت می‌کنی؟ سریعاً در دلت مهر «درست» یا «غلط» می‌زنی و منتظری نوبتت شود تا حقیقت را اعلام کنی؟ یا حتی پیش از آن‌که حرف طرف مقابل تمام شود، شوقی پنهان یا آشکار در تو هست برای پریدن وسط حرف و «نجات دادن دیگران» از چیزی که خیال می‌کنی «بیهوده‌گویی» است؟

اما پاسخ سؤال دوم آسان نیست. چون ممکن است امروز واقعاً مشتاق اندیشیدن باشیم، با اشتیاق به حرف دیگران گوش کنیم، اما همین اشتیاق و علاقه، آهسته و نامحسوس، تبدیل ‌شود به خودپسندیِ پنهان. طوری که بعدها دیگر طاقت شنیدن ساده‌دلی‌ها و نارسایی‌های دیگران را نداشته باشیم. یعنی از دلِ علاقه به فهم، آرام‌آرام یک نخوت زاده شود. نه از آن نخوت‌های آشکار و قابل‌تشخیص، بلکه از همان‌ها که با لبخند فروتنانه می‌آیند اما در اصل گوش نمی‌دهند!

برای همین، پاسخ من این است: نه، خیالت راحت نباشد.

اگر حواست نباشد، ممکن است تو هم بشوی یکی از همان‌هایی که از آن‌ها پرهیز می‌کنی!

راه نجات چیست؟

پس چه باید کرد؟

باید همیشه مراقب بود.

باید در معرض آینه‌ای زنده و بیرونی بود.

مثلاً در جمعی حضور یافت که در آن فکر کردن تمرین می‌شود، نه فقط سخن گفتن. جمعی که در آن کسی تو را با احترام اما بی‌ملاحظه نقد می‌کند، گوشه‌هایت را نشان می‌دهد و تو را تکان می‌دهد.

تمرین تغییر و اصلاح مداوم:

و مهم‌تر: باید توان تغییر دادن خودت را تمرین کنی. گاه چیزی را کم کنی و گاه بیفزایی، تا مثل عضله‌ای که با تمرین قوی می‌شود، قدرت اصلاح خودت را هم تقویت کرده باشی. تا آن وقت که روزی دیدی باز هم دارد چیزی در درونت منحرف می‌شود، آن توان را داشته باشی که خودت را نجات بدهی.